Andre Broeze Zorgen over de toekomst van de aardappelmarkt en termijnmarkt
Namens de Aardappel Telers Commissie Aviko, Hilchard Waalkens & André Broeze
Het landschap rondom de aardappelteelt en het bijbehorende rendement is de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd. Vroeger was een bepaald areaal aan aardappelen voldoende om een redelijk zekere opbrengst per hectare te garanderen. Echter, recente ervaringen tonen aan dat de aardappelteelt veel risicovoller is geworden, waarbij het oogstvolume, kwaliteit en financiële opbrengst sterker fluctueren.
Enkele belangrijke risico’s zijn:
Klimaat- en teeltrisico’s: extremiteiten zoals te nat of te droog weer (zoals recent in Oost-Europa) kunnen het rooien of poten verhinderen, wat leidt tot grotere teeltrisico's en wisselende opbrengsten.
Onbetrouwbare gewasbeschermingsmiddelen: het gebrek aan effectieve gewasbescherming kan ernstige gevolgen hebben.
Geopolitieke risico’s: problemen zoals kelderende afzetmarkten of extreme prijsstijgingen aan de inkoopzijde.
Publieksacties en maatschappelijke acceptatie: rechtszaken en negatieve campagnes door NGO's die de reputatie en acceptatie van de aardappelteelt onder druk zetten.
Compliance-problemen met beursnoteringen: situaties waarin het maken van noteringen niet meer mogelijk is, bijvoorbeeld de recente discussie rond PotatoNL en eerdere mededingingszaak rond Belgapom.
Onvoorziene risico’s: onvoorspelbare gebeurtenissen zoals de Covid-pandemie.
Al deze risico's hebben een grote impact op de toekomstige aardappelteelt en het rendement. Op dit moment ligt de nadruk nog vaak op de korte termijn en de cijfers van de komende 12 maanden, maar als aardappelsector zijn we verplicht om over de lange termijn (5-10 jaar) na te denken. We moeten zorgen voor een rendabele aardappelteelt terwijl we de risico's beheersbaar houden.
Historisch gezien werden aardappelen voornamelijk verhandeld op basis van de vrije marktprijs. Echter, om een constante bevoorrading van grondstoffen te verzekeren, hebben fabrieken hun contractvolumes met diverse vormen uitgebreid. Men verwijst vaak naar het Amerikaanse inkoopmodel met vrijwel 100% contractteelt, maar deze aanpak is niet geschikt voor West-Europa. Hier bevinden zich namelijk veel verwerkers binnen een relatief klein gebied waar aardappelen worden geteeld onder een zeeklimaat, wat resulteert in grotere schommelingen in opbrengst per hectare en dientengevolge veel meer prijsvolatiliteit.
In het huidige model worden contracten al ver voor het groeiseizoen getekend. Daarmee wordt dus de prijs grotendeels vastgezet zonder dat er enig idee is hoe en in welke mate de aardappelen uiteindelijk in de schuur belanden. De vraag is vervolgens of deze manier van aardappelen vermarkten nog wel voldoet, met alle risico’s die we in de aardappelsector lopen? Het stellen van de vraag is het beantwoorden ervan, en dat is mijn zorg.
Ik ben verbaasd en teleurgesteld over het gebrek aan interesse van de aardappelsector om deel te nemen aan de termijnmarkt. Dit instrument is ideaal voor het managen van prijsrisico's en geeft een goede indicatie van de aardappelprijs, wat cruciaal is voor de sector.
Het is van groot belang als prijsreferentie en om de termijnmarkt te gebruiken voor hedging, zoals we dat al jaren doen.
Hoe kunnen we de aardappelen prijzen zonder de barometer van de termijnmarkt?
Het is een feit dat de termijnmarkt tegenwoordig vrijwel uitgestorven is, mede door het vertrek van Binck/Saxo. Toch lijkt het, naar mijn weten en ervaring, goed geregeld te zijn door ADM. Een professionele speler als ADM kan de termijnmarkt weer aantrekkelijk maken voor meerdere partijen, mits de sector (telers en verwerkers) de moed niet opgeven maar juist opnieuw leven in de markt blazen. Gezien de omzet van dit seizoen naderen we het einde van de termijnmarkt. Er zal geen alternatief mechanisme beschikbaar zijn om aardappelen te prijzen, en ik voorspel dat onze opvolgers hier veel spijt van zullen krijgen. Zeker in prijstechnisch slechte jaren (en die komen zeker weer), denk aan 2014, 2017, en/of de coronajaren, ontbreekt zonder de termijnmarkt iedere mogelijkheid op de risico’s af te dekken.
Prijsindicaties spelen een cruciale rol voor de gehele keten. Zelfs nu, ondanks de lage omzet, blijft de volledige sector zich richten op de termijnmarkt. Deze situatie zal echter niet zo blijven. Future-producten winnen aan populariteit in grondstoffenmarkten. Het verdwijnen van de aardappeltermijnmarkt zou dus tegen de huidige trend ingaan.
Een goed functionerende termijnmarkt vraagt om een transparante en nuttige beursnotering voor de sector. Het is jammer dat er bij aanvang van het bewaarseizoen nog geen overeenstemming is over een toekomstige, mededingingsproof noteringssystematiek. Dit zou naar mijn mening niet moeilijk moeten zijn gezien de vele succesvolle voorbeelden in andere sectoren en andere landen.
We staan op een cruciaal moment met consequenties voor de komende jaren voor wat betreft de commercialisering en prijsstelling van onze aardappelen. Dit vereist onze serieuze aandacht en zorgvuldige overweging!